प्रदेश सरकारले स्थानीय तहसँग समन्वय गर्दैन

–बालेश्वर मण्डल
मेयर, धनुषाधाम नगरपालिका
धनुषाधाम नगरपालिका एउटा धार्मिक र ऐतिहासिक ठाउँ हो । यो पालिका धनुषाधाम, धनुषा गोविन्दपुर, उमाप्रेमपुर र यज्ञभूमि गाविस मिलेर बनेको हो । भनिन्छ, त्रेता युगमा मिथिलाका राजा जनकको प्रतिज्ञा पूरा गर्न भगवान श्रीरामले शिवको पिनाकमा प्रत्याञ्च चढाउँदा धनुष तीन टुव्रmा भएको थियो । त्यसमध्ये एक खण्ड आकाश, दोस्रो खण्ड पाताल र तेस्रो खण्ड धनुषाधाममा खसेको थियो । त्यसैले सो पालिकाको नाम धनुषाधाम रहन गएको हो । धार्मिक मान्यताका कारण यो पालिकालाई साँस्कृतिक एवं पर्यटकीय दृष्टिकोणले महत्वपूर्ण मानिन्छ । धनुषाधाम पालिकाको मेयरमा बालेश्वर मण्डल आउनु भएको छ । यो उहाँको दोस्रो कार्यकाल हो । २०७४ मा पनि उहाँ मेयरमा काँग्रेसबाट चुनाव जित्नु भएको थियो । पहिलो कार्यकाल सफल भएकै कारण उहाँ दोस्रो पटक चुनाव जित्नु भएको हो । उहाँ भन्नुहुन्छ, ‘पहिलो कार्यकालभन्दा दोस्रो कार्यकालमा राम्रो काम हुन्छ जनताले अपेक्षा गरेभन्दा राम्रो काम हुन्छ । प्रस्तुत छ मेयर मण्डलसँग धनुषाधाम पालिको धार्मिक मान्यता, विकास कार्यको अवस्था, योजना तथा विधि प्रकृयाको बारेमा सहारा टाइम्सले गरेको कुराकानीको सम्पादीत अंशः
ध

नुषाधाम नगरपालिका एउटा धार्मिक मान्यता बोकेको पालिका हो यो मन्यतालाई तपाईले कसरी व्यवस्थापन गरिरहनु भएको छ ?
–वास्तवमा धनुषाधाम नगरपालिका एउटा धार्मिक मान्यता बोकेको पालिका हो । यो पालिकाको चर्चा पौराणिक कालदेखि नै हुँदै आएको हो । र, त्यो पालिकामा दुई दुई पटक मेयर बने त्यसमा मलाई गर्व लाग्छ । आर्थिक समृद्धि तथा विकासको एउटा आधार भनेको धार्मिक पर्यटन पनि हो । यहाँ रहेको धनुषाधाम मन्दिर दर्शन गर्न वार्षिक लाखौँ भक्तजन आउने गरेका छन् । यसलाई अझै व्यवस्थित गर्नमा लागेका छौं । विश्वका पर्यटकलाई कसरी आकर्षण गर्ने सोचाइका साथ योजना बन्दैछ । नेपाल–भारतको सीमावर्ती क्षेत्रका पर्यटक आएर मात्र हुँदैन । नेपाल–भारतबाहेक अन्य देशका पर्यटकलाई पनि ल्याउने मन छ मलाई । यसलाई व्यवस्थित तथा आकर्षित बनाउन लागिरहेका छौँ । पर्यटनलाई जोड दिने योजनास्वरुप काम भइरहेको छ । ऐतिहासिक, पुरातात्विक स्थल तथा पर्यटन क्षेत्रको संरक्षण, मन्दिर परिसरमा सञ्चालनमा आएका पसललाई पर्यटनमैत्री बनाउने काम गरिएको छ । बाहिरबाट आउने भक्तजनको बस्ने सुविधाका लागि दुई तल्ले भवन निर्माण गरिरहेका छौँ । यहाँ रहेको धार्मिक महत्वका धनुष सागर र वाणगङ्गा सरोवरलाई सौन्दर्यकरण गर्ने काम भइरहेको छ । धनुष सागरमा स्नान गरेर मुसे रोग (अइल्हा) र छारेरोग निको हुने जनविश्वास छ । त्यसलाई विश्वसँग कसरी जोड्ने त्यसको बारेमा पनि छलफलहरु भइरहेका छन् । यसका लागि प्रदेश तथा संघको पर्यटन मन्त्रालयसँग पनि समन्वय भइरहेको छ । धनुषाधाम मन्दिरलाई सौन्दर्यकरण गर्न सङ्घीय सरकारले यसवर्ष ४५ लाख रुपियाँ बजेट बिनियोजन गरेको छ । त्यसमा हामीले पनि केही थप गर्छौं । प्रदेश सरकार हालसम्म धनुषाधाम नगरपालिका लागि केही गरेको छैन । अघिल्लो कार्यकालमा पनि मैै थिए । जहाँसम्म मलाई याद छ, प्रदेश सरकारबाट कुनै सहयोग प्राप्त भएको छैन ।

प्रदेशभन्दा स्थानीय तह आफैमा शक्तिशाली हो, अनि किन चाहियो सहयोग होइन र ?
–होइन, स्थानीय तहभन्दा प्रदेश निकै शक्तिशाली हो । तर समन्वयको अभाव छ । कुनै पनि विषयवस्तुमा प्रदेशले हामीसँग सल्लाह गर्दैंन । प्रदेशले हामीलाई गिन्दा पनि गिन्दैन । प्रदेश सरकारले हामीसँग कुनै कुरामा समन्वय गरेको कुरा मलाई याद छैन । प्रदेश सरकारको क्षेत्राधिकार के हो त्यो बाहिरी रूपमा मात्र हामीलाई जानकारी भयो । नगरपालिका आफैंमा स्वायत्त छ भनिन्छ उसको निर्णय आफैं गर्ने क्षमता हुन्छ । नियम, कानुन, कार्यविधि, नियमावली बनाएर स्थापना भएको नगरपालिकालाई सबै अधिकार छ भनिन्छ । तर, हामीले निर्णय त गर्ने तर निर्णय लागु गर्ने त प्रमुख प्रशासकीय अधिकृतले हो । उहाँहरूले मनपरी रूपमा मन्त्रालयबाट पठाउने र यति छिटो सरूवा हुने कि हामीलाई थाहै हुन्न । धनुषाधाम नगरपालिकामा पर्यटन विकासका लागि प्रदेशका पर्यटन मन्त्रालयलाई पटक पटक आग्रह गरे । तर कुनै रेसपोन्स नै भएन ।

तपाईको नगरपालिका एउटा धार्मिक ऐतिहासिक ठाउँ हो त्यो ठाउँलाई तपाईले कसरी बुझ्नु भएको छ ?
—मेरो लागि यो सौभाग्य हो कि म यो नगरपालिकाको मेयरमा जितिरहेको छु । पक्कै पनि म जनताका लागि राम्रो गरेको होला त्यही भएर मलाई जनताले पत्याइ रहेको छ । जनतासँगै श्रीरामको कृपा पनि मसँग छ । म यो धर्तीलाई पुजा गर्छु । यो धर्तीको कण कणमा भगवान रामचन्द्रजी र सीताजीको बास छ । रामचन्द्रजीको सीतासँग स्वयम्वर हुँदाखेरी धनुष भाँचिएको थियो । त्यो धनुषा तीन टुक्रा भयो । तीन टुक्रामध्ये एक टुक्रा आकाश, एक टुक्रा पाताल र अर्को टुक्रा धनुषाधाममा आइपुग्यो भन्ने पौराणिक मान्यता रहेको छ । यहाँ लगभग १०० वर्ष पुरानो एउटा धर्मशाला बनेको छ जुन भारतको पटनाका एकजना व्यक्तिले बनाइ दिएका हुन् । ६०÷६७ कोठे धर्मशाला छ । यसले के जागृत गर्छ भने यो धनुषाधामको १०० वर्ष पहिले नै त्यति धेरै महत्व थियो । त्यो हिसाबले यहाँ धर्मशाला बनेको हो र यसको महत्व विशेष गरेर भारतसँग जोडिएको हुनाले भारतबाट प्रत्येक दिन सयौंको संख्यामा भक्तजनहरू आउने गर्छन् । भारतका प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपति जनकपुर आउँदा पनि धनुषाधामको धार्मिक मान्यताको वर्णन गर्नुभएको थियो । भारतीय प्रधानमन्त्रीज्यूले घोषणा गर्नुभएको रामायण सर्किट अन्तर्गत धनुषाधाम पनि परेको छ ।

यस्तो महत्वपूर्ण ठाउँ छ तर त्यसको उत्थानमा ध्यान पुगेको छैन जस्तो लाग्दैन ?
–पालिकास्तरलाई जे जस्तो क्षमता छ त्यो अनुसार काम भइरहेको छ । पालिकामा सिमित साधन स्रोत छ । त्यसबाट भ्याए जतिका काम भइरहेको छ । धनुषाधामको प्रवद्र्धन, सम्वद्र्धन र उत्थानका लागि पालिकाको बजेटले मात्र पुग्दैन । यसका लागि ठुलै प्रोजेक्ट चाहिन्छ । तर राज्यको यसमा ध्यान गएको छैन । स्थानीय तह गठन भएपछि केही कामहरु भएका छन् । मलाई लाग्छ यदि स्थानीय तह भएन भने यति पनि हुँदैन्थ्यो किनभने न यसका लागि संघ सरकारलाई मतलब छ न प्रदेश सरकारलाई मतबल छ । यो महत्वपूर्ण ठाउँ हो नेपाल सरकारले निर्माण गरिहाल्छ नि भन्ने बझुाई थियो । सरकारबाट पनि खासै चासो पुग्न सकेन । त्यसैले यो क्षेत्र विकसित हुन सकेन । यो क्षेत्र पछाडि पर्नुमा पर्यटन मन्त्रालय, पुरात्तात्विक विभाग, नेपाल सरकारकै कमजोरी देखेको छु म ।

तपाई यो पालिकामा दोस्रो पटक मेयर बन्नुभयो । यो दोस्रो कार्यकालको अनुभव कस्तो भइरहेको छ ?
–म पहिलो कार्यकालमा काम गरिसकेको हुनाले यो दोस्रो कार्यकाल सजिलो भएको छ । नगरबासीलाई स्थानीय सरकारको अनुभूति दिने गरी सेवा प्रवाह र विकास निर्माणको काममा म जुटेको छु । पहिलो कार्यकालभन्दा यो कार्यकालमा फरक ढंगले काम गर्न खोजेको छु । कृषि, पशुपालन र पर्यटनमा राम्रो सम्भावना रहेको पालिका भएकाले कृषि उत्पादन र पर्यटन प्रवद्र्धनलाई प्राथमिकतामा राखेका छौँ । सबै वडामा सडक पहुँच पु¥याएका छौँ । सडक स्तरोन्नति पनि प्राथमिकतामा नै छ । सिँचाइ योजना निर्माण, विद्यालयहरुका भवन निर्माण भएका छन् । धनुषाधाम नगरपालिकालाई आर्थिक समृद्धि, सामाजिक रुपान्तरणतिर उन्मुख गराउन जोड दिएका छौँ । मौलिक कला संस्कृतिको संरक्षण, प्राकृतिक सम्पदाको संरक्षण, व्यवसायको प्रवर्धन र नागरिकमैत्री सेवा प्रवाहलाई प्राथमिकतामा राखेर काम गरेका छौँ ।

हाम्रो समाज कृषिमा आधारित समाज हो, तपाईको पालिकाले कृषिको क्षेत्रको सुधारको लागि के के गरिरहेको छ ?
–खेतीका लागि यो उर्वर ठाउँ हो । किसानलाई प्रोत्साहन गर्नका लागि विभिन्न कार्यक्रमहरु सञ्चालन भइरहेका छन् । कृषि अनुदान, तालिम, मल बिउमा अनुदान र सिँचाइ सुविधा विस्तार गरेका छौँ । सिँचाइ सुविधाका लागि सानो ट्युवबेल, इनार, डिप बोरिङको व्यवस्था मिलाएका छौँ । किसानलाई सुविधा होस् भने अनुदानमा सिँचाइ मोटर र पम्पिङ्सेट पनि उपलब्ध गराएका छौँ । सिँचाइका लागि किसानको खेतखेतमा विद्युतीयकरण गरिएको छ । कतिपय वडाले किसानको सिँचाइ मिटरको विद्युत् महसुल पनि तिरिदिएका छन् । तरकारी तथा फलफूलको उत्पादनलाई वृद्धि गर्ने योजना बनाइएको छ ।

सिँचाइका लागि विद्युत महसुल फरक फरक वडाले तिरेको भन्नुभयो, पालिकाले एकैपटक पालिका भित्रका सबै किसानको महसुल तिरिदिए हुँदैन ?
–सबै किसानलाई महसुल तिरिदियो भने त्यसको सदुपयोग भन्दा दुरुपयोग हुने देखिएको छ । हाम्रो चाहना भनेको आवश्यकता भएको किसानलाई महसुल तिरि दियो भने त्यो उद्देश्यमुलक हुन्छ । सबै किसानलाई दिन थाल्यो भने त्यसको दुरुपयोग हुन थाल्छ । विद्युतको जथाभावी युज हुन थाल्छन् । पालिकाबाट सबै किसानलाई दिने हो कि भने विषयमा कार्यपालिका बैठकमा छलफल पनि भयो । वडाबाट यस्तो काम हुँदा निगरानी गर्न सजिलो हुन्छ त्यसैले वडाबाटै केही बजेट छुट्टयाएर किसानको सिँचाइ विद्युत् महसुल तिरिदिएको राम्रो हुन्छ भन्ने छलफलबाट कुरा आएको थियो । यदि वडाले तिर्न सकेन भने पालिकाबाट तिर्नेछ ।

एउटा महत्वपूर्ण क्षेत्र भनेको शिक्षा हो । विद्यालयहरु स्थानीय तहको मातहतमा नै राखिएको छ । सो क्षेत्रका लागि तपाईले के गरिरहनु भएको छ ?
–अहिले हामीले शिक्षाको पूर्वाधार सुधारमा ध्यान दिउका छौं । भौतिक पूर्वाधार राम्रो भयो भने विद्यार्थीलाई पढ्न सजिलो हुन्छ । शैक्षिक वतावरण पनि राम्रो हुन्छ । २०७४ सालमा निर्वाचित भएर आउँदा शिक्षामा जुन समस्या थियो त्यो अहिले पनि यथावत छ । विद्यालयहरु विद्यार्थीको अनुपातमा शिक्षक सङ्ख्या अपुग छ । पठनपाठन सुधारका लागि भौतिक पूर्वाधारका साथै योग्य शिक्षक पनि चाहिन्छ । तर सरकारले पर्याप्त संख्यामा शिक्षक पठाउन सकेका छैनन् । प्रत्येक विद्यालयमा दरबन्दीको अभाव छ । प्रायः विद्यालयहरु निजी स्रोत शिक्षकको भरमा चलिरहेको छ । स्थानीय तहबाट गर्नुपर्ने सबै गरेका छौँ । तर शिक्षकको कमीले गर्दा पठपाठनमा सुधार गर्न समस्या भइरहेको छ । एउटा विद्यालयबाट अर्को विद्यालयमा शिक्षक पठाउँदा पनि शिक्षा समन्वय इकाइको स्वीकृति लिनुपर्छ । शिक्षक व्यवस्थापनका लागि पटकपटक पहल गरेको छु । विद्यार्थी र अभिभावक पनि हामीकहाँ आएर पढाइ राम्रो भएन भनेर गुनासो गरिरहेका हुन्छन् । हामीले विद्यालय प्रशासनसँग समन्वय गर्दा शिक्षकको अभाव रहेको भन्छ अब शिक्षकको व्यवस्थापन सङ्घ र प्रदेश सरकारले गरिदिनुपर्यो नभए दरबन्दी सिर्जना गर्ने अधिकार पालिकालाई दिनुप¥यो ।